jamshidi-r

ناتورالیسم ادبی در سینما؛ تنازع بقا و جبر زیست محیطی در فیلم های <<خاکستری>> و <<مرگ کسب وکار من است>>

فصلنامۀ پژوهش های ادبیات تطبیقی،دوره 4، شماره 4، زمستان 1395، صفحه 140-167

محمود بشیری؛رضا جمشیدی

چکیده

<<خاکستری>> و <<مرگ کسب وکار من است>> فیلم هایی ناتورالیستی اند که زندگی شخصیت هایی را بیان می کنند که از لحاظ اقتصادی و اجتماعی در اوضاع وخیم و اسفناکی به سر می برند. رفتار و اَعمال شخصیت های این فیلم ها غیرارادی، غریزی و موروثی، و متأثر از شرایط جبری زیست محیطی ای است که بر آن ها تحمیل شده است. با توجه به اینکه ناتورالیسم از ادبیات به سینما راه یافته، در این پژوهش، فیلم های نام برده براساس ویژگی های ادبیات ناتورالیستی نقد و تحلیل شده و تنازع بقا، جبر زیست محیطی، عامل وراثت و سرانجامِ اسفناک شخصیت های داستانی مورد تأکید قرار گرفته است. داده های پژوهش به شیوۀ کتابخانه ای گردآوری شده و روش تحقیق نیز توصیفی- تحلیلی است که مبتنی بر قرائت تنگاتنگ داستان فیلم هاست. تنازع میان شخصیت های این فیلم ها و جدال ایشان با محیط بیرونی سرانجامی جز مرگ و استیصال ندارد. درگیری شخصیت های داستانی با همدیگر، جدال شخصیت ها با محیط طبیعی یا ساخته های دست بشر، اوضاع اجتماعی و اقتصادی نامطلوب، بیماری های موروثی یا محیطی و کنش های نمادینی که بر جبر ناشی از وراثت تأکید می کنند، مؤلفه هایی از ناتورالیسم در این فیلم ها هستند.

کلیدواژه ها

تنازع بقا؛جبر زیست محیطی؛سرانجامِ بد؛سینما؛ناتورالیسم ادبی

برای دریافت اینجا کلیک کنید

پایگاه خبری-تحلیلی فرارو

رضا جمشیدی

فیلم <<محمد، رسول الله، (ص)>> از همان لحظۀ دریافت پروانۀ ساخت نگاه های زیادی را به جانب خود معطوف کرد، اما حاشیه های پیرامون این فیلم با اکران عمومی آن در <<سی ودومین جشنواره فیلم فجر>> شکل گرفت.

در همین زمان و در اقدامی عجیب که دارای پیشینه در <<جشنوارۀ فیلم فجر>> است، کارگردان یکی از فیلم های شاخص، یعنی فیلم <<محمد، رسول الله، (ص)>>، به عنوان رئیس هیئت داوران <<سی ودومین جشنواره فیلم فجر>> انتخاب شد و عملاً این فیلم برای گریز از شکست احتمالی در بخش هایی از مسابقه، از رقابت <<جشنوارۀ فیلم فجر>> کنار گذاشته شد.

فیلمی که می خواهد در میادین جهانی موفق باشد، باید ابتدا در عرصه های داخلی توفیق پیدا کند.

با اکران گستردۀ این فیلم نیز حاشیه های گوناگونی دربارۀ آن به وجود آمد یا به آن نسبت داده شد، ازجمله اختصاص بیش از اندازۀ سالن های سینمایی به این فیلم که با محروم کردن دیگر فیلم ها از برخی از سالن های سینمایی آن ها همراه بود، بلیت رایگان، بلیت نیم بها و. .

در این میان، رسانه های مخالف سینمای نفتی و دولتی به شدت به انتقاد از این فیلم پرخرج که هزینۀ آن در خبرهای مختلف بین 100 تا 300 میلیارد تومان تخمین زده شده است، پرداختند.

نباید از یاد برد که سینما یکی از انواع هنر است که همچنان با عنوان صنعت از آن یاد می شود و لازمۀ صنعت درآمدزایی است.

هزینه های هنگفت فیلم <<محمد، رسول الله، (ص)>> برای سینمای غیردرآمدزایی همچون سینمای ایران بسی سنگین است، آن هم در شرایطی که اقتصاد ما حال و روز چندان مساعد و مَصاعدی ندارد. برخی از صاحب نظران سینما نیز انتقادهایی تخصصی را به این فیلم، به ویژه به فیلم نامۀ آن، وارد می دانند.

در مقابل حامیان فیلم <<محمد، رسول الله، (ص)>> که برخی از آن ها اگرچه معروف اند و درزمینۀ تخصص خود صاحب نظر، اما مخاطبانی معمولی و ناآشنا به فنون سینمایی اند، به جای پاسخ های قانع کننده به منتقدان به تعریف و تمجید از این فیلم می پردازند و برخی از دست اندرکاران این فیلم نیز وعده هایی دربارۀ اکران جهانی آن می دهند که تا به امروز نشانی از آن نیست.

پرسش اصلی این است که آیا فیلم <<محمد، رسول الله، (ص)>> تا به امروز در تحقق هدف اصلی آن که عبارت است از <<نشان دادن اندکی از بزرگی های پیامبر رحمت (ص) و دین اسلام>> آن هم در شرایط امروزی که در برخی از محافل فرهنگی یا تبلیغاتی جهانی نام اسلام را با افراط، داعش، انتحار و. پیوند می زنند، موفق بوده است یا نه؟

متأسفانه پاسخ منفی است.

به دور از اغراق است، اگر گفته شود که نه این فیلم و نه هر اثر دیگری در شناساندن شخصیت والای پیامبر اکرم (ص) به مسلمانان- و نه افراط گرایانِ از هردست یا مسلمانان اسلام ناشناس- چندان توفیق نخواهد یافت، چراکه ایشان با ابعاد گوناگون سیرۀ نبوی به اندازه ای آشنایی دارند که نمی توان با یک تریلوژی چندساعته آن را نشان داد.

البته این فیلم قطعاً می تواند در شناساندن پیامبر رحمت (ص) به نسلی که کمتر مطالعه می کنند و حتی تجاهل را فخر می دانند، موفق باشد و این گونه نیز بوده است (در اکران ایران).

فیلم <<محمد، رسول الله، (ص)>> در اکران جهان اسلام نیز ناموفق بوده است، آن هم در شرایطی که بسیاری از سرزمین های اسلامی با افراطی گری های بی حدومرز دست وپنجه نرم می کنند و چهره ای خشن از اسلام به جهانیان نشان داده می شود؛ البته عدم اکران این فیلم در جهان اسلام نیز برگرفته از همین نگاه های افراطی و در برخی از موارد ی است.

فیلم <<محمد، رسول الله، (ص)>> بر خلاف ادعاهای نخستین سازندگانش در اکران جهانی و اکران برای غیرمسلمان ها بسیار ناموفق بوده است.

حضور این فیلم در <<جشن اسکار>> که خود فرصتی برای دیده شدن است نیز، ناموفق بود و نتوانست به سیاهۀ فیلم های اصلی راه یابد.

البته نباید نادیده گرفت که وضعیت روابط ی ما با جهان از یک طرف و نگاه اسلام ستیز برخی از رسانه های غربی که نزدیک به دو دهه است آشکارا در فیلم ها و سریال هایشان نمایش داده می شود نیز از طرف دیگر، از جمله دلایل عدم اکران <<محمد، رسول الله، (ص)>> در محافل جهانی است.

طبیعی است در شرایطی که چهره ای خشن و تروریسم مبنا از اسلام در رسانه های تصویری جهانی نمایش داده می شود، نمایش فیلمی که سعی در نشان دادن چهرۀ واقعی اسلام، آن هم با تأکید بر پیشرو این آیین دارد با مشکلات متعددی مواجه شود.

همچنین عدم اجازۀ اکران فیلم های روز منسوب به سینماهای آمریکا، اروپا، هند، آسیای شرقی و. در سالن های سینمایی ما نیز می تواند یکی از دلایل اصلی عدم توفیق این فیلم و دیگر فیلم های شاخص ایرانی در اکران جهانی باشد؛ چراکه این ارتباط می باید دوسویه باشد و نباید انتظار داشت در چنین شرایطی فیلم های ایرانی اکران جهانی داشته باشند.

در روزهای آتی اگر سازندگان فیلم <<محمد، رسول الله، (ص)>> درزمینۀ اکران جهانی این فیلم به وعده های خود عمل کنند، نه تنها این فیلم در تحقق هدف اصلی آن که همانا <<نمایش چهره ای معقول از اسلام محمدی (ص)>> است، موفق خواهد بود، بلکه بسیاری از هزینه های ساخت آن نیز جبران خواهد شد تا هم پاسخی بر منتقدان هزینه های هنگفت این فیلم باشد و هم زمینه را برای ساخت ادامۀ آن هموار سازد؛ چراکه با وضعیت موجود ممکن است این فیلم نیز به سرنوشت سه گانۀ فیلم <<ملک سلیمان (ع)>> دچار شود و به گونه ای ناقص رها شود.

برای دسترسی درپایگاه خبری-تحلیلی فرارو، این جا کلیک کنید.